زندگینامه و شعر فردی تربتی به قلم بهمن صباغ زاده

در صفحه‌ی فرهنگ و هنر شماره‌ی ۱۸۱ پیام ولایت که در ۲۳ اسفندماه ۱۴۰۱ منتشر شده، در این شماره با زندگی فردی تربتی شاعر پیشین این آب و خاک آشنا خواهید شد.

با شاعران ولایت زاوه؛ نگاهی به زندگی و شعر فردی تربتی که نشان کمی از ایشان بر جای مانده است، به قلم بهمن صباغ زاده

این بخش در نشریه‌ی پیام ولایت نگاهی دارد به شاعران این آب و خاک؛ گاهی به شاعران پیشین این ولایت می‌پردازیم و گاه به شاعران معاصر شهرستان. در این گوشه‌ی کوچک از خراسان بزرگ همواره ستارگانی در آسمان شعر و هنر درخشیده‌اند. در این شماره قرار است دو تن از شاعران پیشین این گوشه از خراسان را معرفی کنیم.

خراسان را مهد زبان پارسی و شعر پارسی می‌دانند و بنای شعر در تربت حیدریه هم قدمتی دارد به اندازه‌ی شعر پارسی. از وقتی تذکره‌نویسی به شکل امروز معمول شد و آوردن زندگی‌نامه و نمونه‌ی شعر شاعران به صورت مستقل رسم شد، همواره در تذکره‌های شعر فارسی، تعدادی از شاعران این آب و خاک هم حضور داشتند. ولایت زاوه و حدود و تاریخ آن با جزئیات در کتاب «جغرافیای تاریخی ولایت زاوه» به قلم شاعر همشهری استاد محمدرضا خسروی به تفصیل بیان شده است که می‌توانید به مطالب ارزشمند آن کتاب مراجعه کنید.

قدیمی‌ترین تذکره‌ مشتمل بر شرح حال شاعران در اوایل سده‌ی هفتم هجری توسط نورالدین محمد عوفی تدوین شد. او نام کتابش را «لُباب الباب» گذاشت و در کتاب او شاعران زاوه هم در کنار دیگر شاعران خراسان معرفی شدند. بعد از محمد عوفی دیگر نویسندگان پارسی‌زبان هم به نوشتن شرح حال شاعران پرداختند و هر کدام به شکلی سعی کردند در کتابی که تدوین می‌کنند مختصر و مفید شاعران پیش از خود و معاصر با خود را معرفی کنند. تذکره‌نویسان راجع به شاعرانی که در همان قرن می‌زیسته‌اند اطلاعات بسیار خوبی به خواننده می‌دهند اما در مورد شاعران پیشین به ذکر چند جمله‌ی کلی و تکرار مطالب تذکره‌های پیش از خود اکتفا می‌کنند.

در گذشته شاعران همه‌ی تخلص داشته‌اند و شاعران را با تخلص و نام شهر زادگاه‌شان یا به ندرت شهر محل سکونت‌شان می‌شناخته‌اند، مانند فردوسی طوسی، ثنایی غزنوی، سعدی شیرازی و ... . این توضیح لازم است که تا پیش از قرن دهم شاعران این منطقه را با پسوند «زابی» می‌شناختند و پس از قرن دهم پسوند «تربتی» معمول شد. می‌دانید که در خراسان دو تربت داریم یکی تربت جام و یکی تربت حیدریه. در تذکره‌ها برای جلوگیری از اشتباه، شاعران تربت حیدریه را همواره با پسوند «تربتی» می‌شناختند و شعرای تربت جام را با پسوند «جامی». من در نوشتن این زندگی‌نامه‌ها نگاهی خواهم داشت به تذکره‌هایی که در تاریخ ادبیات فارسی نوشته شده است؛ همچنین از مطالبی که نویسندگان استادان و ادیبان پیش از این تاریخ در مورد شاعران پیشین این آب و خاک نوشته‌اند استفاده خواهم کرد، که از جمله‌ی مهم‌ترین این آثار می‌توانم به «سخنوران زاوه» اثر استاد محمود فیروزی مقدم اشاره کرد. در برخی موارد، مطالب این کتاب عینا نقل می‌شود.

فردی تربتی؛ شاعری پارسا از قرن دهم

آن‌چه را که از زندگی فردی تربتی می‌دانیم مدیون امین احمد رازی هستیم. امین احمد رازی در تذکره‌ی هفت اقلیم که در سال‌های پایانی قرن دهم و سال‌های آغازین قرن یازدهم نوشته است اطلاعاتی در خصوص این شاعر تربتی به ما می‌دهد.

امین احمد رازی از مردم ری بود اما تذکره‌اش را در هندوستان تالیف کرد. این کتاب نثری مسجع دارد و نویسنده در آن شرح حال و شعرِ شعرای هر اقلیم از هفت اقلیم جهان را در فصلی مجزا آورده است. شرح حال شاعر مورد نظر ما یعنی فردی تربتی در اقلیم سوم این کتاب آمده است که یادکرد‌ی از خراسان، بلخ، هرات، جام، مشهد و ... است.

فردی تربتی مردی زاهد و اهل تصوف بوده است که اوایل قرن دهم در شهر هرات زندگی می‌کرده است. هرات در آن روزگار از مراکز مهم فرهنگی بوده است. فردی به دیوان خواجه‌ی شیراز و خمسه‌ی نظامی علاقه‌ی خاصی داشته است و به تبعیت از این دو شاعر سروده‌هایی دارد. بنا به نوشته‌ی سعید نفیسی فردی تربتی به طور قطع تا ۹۲۸ زنده بوده است و پس از آن درگذشته است.

در ادامه چند بیت از فردی تربتی را با هم می‌خوانیم:

ما و دل هر یک مُرادی از خدا می‌خواستيم
او تو را می‌خواست، ما دردِ تو را می‌خواستيم

من كیستم؟ از اهل جهان فرد شده
سر تا قدم از عشق بُتان درد شده
در راه نیاز و دردمندی شده خاک
و آن خاک هم از باد فنا گرد شده

#با_شاعران_ولایت_زاوه

#پیام_ولایت
#فردی_تربتی
#بهمن_صباغ_زاده

کانال تلگرامی انجمن شاعران ستاره قطب یک کلام به صد کلام؛ یادداشت‌های استاد محمد قهرمان؛ قسمت بیست و دوم؛ بهمن صباغ زاده...